ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ

Αρχικές σκέψεις

Τυγχάνει κοινώς αποδεκτό ότι, σε συνέχεια του προηγούμενου, ο αιώνας που διανύουμε σηματοδότησε μία ραγδαίως εξελισσόμενη τεχνολογική/ψηφιακή ανάπτυξη,  η οποία αφήνει καθημερινώς τα αποτυπώματά της σε πλείστους όσους τομείς της καθημερινότητάς μας ως ενδεικτικώς στην ιατρική, στην επικοινωνία, στις συναλλαγές κ.λ.π.

Διαρκώς καθιστάμεθα κοινωνοί των επιτευγμάτων αυτών της τεχνολογίας έχοντας πλήρη επίγνωση αυτών, αλλά πολλές φορές και εν αγνοία μας. Όπου όμως και αν ανήκουμε και όποιο επίπεδο συνειδητότητας κι αν διαθέτει ο καθένας από εμάς στο συγκεκριμένο θέμα, όλοι αντιλαμβανόμαστε την ταχύτητα της τεχνολογικής ανάπτυξης και τις αλλαγές που επιφέρει στην καθημερινότητά μας και ήδη διαισθανόμαστε τις επιδράσεις που θα έχει μελλοντικά και μάλιστα στο άμεσο μέλλον στη ζωή μας.

Το δέος απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα διακατέχει τις παλαιότερες κυρίως γενιές, που μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, από απλοί θεατές ταινιών επιστημονικής φαντασίας και μελλοντολογικών σεναρίων, καθίστανται κοινωνοί κάποιων εκ των φανταστικών πραγμάτων που οι ταινίες αυτές διελάμβαναν.

Εν αντιθέσει οι νεότερες γενιές φαίνεται να αισθάνονται ασφαλώς πιο οικεία με τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, με τα οποία προφανώς θα κληθούν να συμβιώσουν.

Η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» λοιπόν είναι ήδη εδώ. Ήλθε για να μείνει και να μας προσδιορίσει, υποσχόμενη διεύρυνση των πεδίων της γνώσης και της καθημερινότητας μας αλλά και θέτοντας νέους προβληματισμούς και διλήμματα.

Αιχμή του δόρατος αυτής της νέας τεχνολογικής προόδου είναι ο τομέας της Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligent). Ενός επιστημονικού και τεχνολογικού ανθρώπινου επιτεύγματος, με σημαντικά οφέλη για την ανθρώπινη κοινότητα, το οποίο, αν και σε εμβρυακή μορφή, τυγχάνει εφαρμογής ήδη σε τομείς όπως η υγεία, η ρομποτική, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, οι τραπεζικές και εν γένει εμπορικές συναλλαγές, οι επικοινωνίες κ.λ.π.

Βεβαίως, όπως κάθε τι νέο, δεν έχει μόνο πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα, δεν έχει μόνο θετικές επιπτώσεις, αλλά και αρνητικές συνέπειες. Μάλιστα η τεχνητή νοημοσύνη διαφαίνεται ότι θα επιφέρει ριζικές αλλαγές στο σημερινό γίγνεσθαι, σε σημαντικούς, αν όχι σε όλους, τομείς, όπως σε ζητήματα φιλοσοφίας, θρησκείας, ηθικής, ελέγχου, ιδιωτικότητας κ.λ.π., αναθεωρώντας ή ακόμη και εκβαραθρώνοντας κάποιες παγιωμένες αντιλήψεις και παραδοχές.  

Για αυτό και ήδη έχει καταστεί αντικείμενο προβληματισμού, αλλά και δημιουργικής επιστημονικής σκέψης, όχι μόνο των θετικών αλλά και των ανθρωπιστικών επιστημών.

Αυτή η απόπειρα ερμηνείας των ζητημάτων που άπτονται της τεχνητής νοημοσύνης γεννά ως είναι φυσικό πολλά ερωτήματα, απότοκος των οποίων είναι η δημιουργία διαφόρων τάσεων σκέψης, οι οποίες και θα σχηματοποιηθούν σε διάφορες σχολές και θεωρίες ανά τομέα.

Ένας τομέας που θα επηρεαστεί ιδιαίτερα, αλλά και θα κληθεί να ερμηνεύσει και να δώσει λύσεις είναι αυτός του δικαίου. Ως γνωστόν, το δίκαιο είναι ανθρώπινο δημιούργημα. Είναι το εργαλείο αυτό που κλήθηκε να ρυθμίσει τις σχέσεις των ανθρώπων και να διασφαλίσει την αρμονική συμβίωσή τους, όταν οι άνθρωποι συνευρέθησαν σε κοινότητες και ανέπτυξαν τις εκάστοτε μορφές συμβίωσης, είτε ως αρχική μικρή κοινότητα, είτε ως πόλεις κράτη ή έθνη κράτη κ.λ.π και συναποφάσισαν ότι θα αποτελούν τμήμα μίας έννομης κοινωνίας, βάσει κοινωνικών συμφωνιών, πάνω σε κανόνες κοινά αποδεκτούς. Ακόμη και το θεοκρατικό καθεστώς εν πολλοίς ήταν και αυτό μία κοινή ανθρώπινη αποδοχή προσαρμοσμένη στις τότε αντιλήψεις και πιστεύω. Το ίδιο το φυσικό δίκαιο και ούτω καθ’ εξής. Το δίκαιο λοιπόν  χαρακτηρίζεται από μεταβλητότητα και προσαρμοστικότητα/ευελιξία, γιατί κάθε φορά αποδίδει τις επικρατούσες ιδέες και παραδοχές, οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζονται και διαμορφώνονται από πολλούς παράγοντες ως ενδεικτικώς οικονομικούς, πολιτιστικούς κ.λ.π. Η μεταβλητότητα του δικαίου λοιπόν είναι μία βασική παράμετρός του, που πιθανόν θα επιτρέψει τη ρύθμιση καταστάσεων και σχέσεων σε όλο το πλέγμα του στο μέλλον, όταν η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει φθάσει νομοτελειακά, αν όχι στην ολοκλήρωσή της, σε ένα υψηλό επίπεδο ωριμότητας ισάξιο της ανθρώπινης νόησης, καλούμενο σήμερα ως «γενική τεχνητή νοημοσύνη» ή και εξελισσόμενο «υπερνοημοσύνη».

Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι σε ένα μέλλον, όπου τα παράγωγα της τεχνητής νοημοσύνης θα έχουν επιτύχει ένα απόλυτο ή υψηλό ποσοστό αυτονομίας και αυτοβουλίας, συνάμα με συναισθηματικές δυνατότητες, ήτοι, με απλά λόγια, όταν θα έχουν καταστεί σκεπτόμενα παράγωγα, που θα δύνανται να αντιλαμβάνονται, να πράττουν και να αισθάνεται αυτοβούλως κατ’ επιλογή τους -και όχι απλώς κατά μίμηση- όμοια με ένα ανθρώπινο ον, δεν θα ήταν παράλογο να τους προσδοθεί η ίδια αξία και να τους αναγνωρισθούν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, με αυτά του ανθρώπου.

Μη υπάρχουσας ουσιώδους διαφοράς μεταξύ δημιουργού – ανθρώπου και παραγώγου και υπό μία κοινωνία, η οποία θα το έχει αποδεχθεί, δεν θα υφίσταται καν σκέψη για μία διαφοροποίηση/προσαρμογή στο πεδίο του δικαίου. Άλλωστε κάτι τέτοιο μπορεί ευχερώς να αντληθεί και από το παρελθόν όταν επί παραδείγματι υφίστατο ο θεσμός της δουλείας και η αντιμετώπιση αυτής, εξ επόψεως δικαίου, τότε και σήμερα, διαφοροποιήθηκε παρασάγγας, αντανακλώντας και αποδίδοντας τις εκάστοτε  διαμορφωθείσες και επικρατούσες κοινωνικές επ’ αυτού αντιλήψεις.

Βεβαίως, φαίνεται να απέχουμε πολύ από το ως άνω σημείο. Και ίσως να μην είναι απαραίτητα και το επιθυμητό. Υπό το παρόν πάντως σύστημα δικαίου και με το σημερινό επίπεδο τεχνητής νοημοσύνης η απόλυτη ταύτιση ανθρώπων και προϊόντων τεχνητής νοημοσύνης προφανώς δεν δύναται να θεωρηθεί λογική. Παρά ταύτα γεννώνται ήδη ερωτήματα εάν το ισχύον δίκαιο καθίσταται επαρκές για να ρυθμίσει τα ζητήματα που ήδη γεννούν τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης σε τομείς όπως οι συναλλαγές, ο εργασιακός χώρος κ.λ.π. ή εάν ήδη χρήζει αλλαγών, μεταρρυθμίσεων και επαναπροσδιορισμών.

Υπό την παραδοχή ότι τα παράγωγα της τεχνητής νοημοσύνης συνιστούν προϊόντα δύναται να διαμορφωθούν κατ’ αρχήν οι κατωτέρω απόψεις:

Μία άποψη είναι ότι εάν εκληφθούν ως προϊόντα ανθρώπου παραγωγού, τόσο όσον αφορά σε θέματα ελαττωματικότητας ή ελαττωματικού αποτελέσματός τους, όσο και σε ζητήματα συμβάσεων και συναλλαγών εν γένει, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο τυγχάνει επαρκές είτε ως έχει, είτε με μικρές προσαρμογές, όπου και αν αυτές απαιτηθούν.

Μία άλλη άποψη είναι ότι θα πρέπει να θεσπισθεί ένα ιδιαίτερο ειδικό νομοθετικό πλαίσιο, ως επί παραδείγματι υφίσταται για τα ζώα.

Υπό την παραδοχή όμως ότι δεν συνιστούν προϊόντα, αλλά τους αποδίδεται και η ιδιότητα του υποκειμένου, τα ζητήματα περιπλέκονται σε πεδία ιδίως ευθύνης ή συνυπευθυνότητας κ.λ.π.

Θα ήταν πρόωρο να προκριθεί μια άποψη και τούτο διότι είμαστε ήδη στην αρχή της νέας αυτής τεχνολογικής επανάστασης. Παρά ταύτα τυγχάνει γόνιμος ο διάλογος, που έχει ήδη αρχίσει και η αποτύπωση ερωτημάτων και αρχικών σκέψεων, τόσο σε επίπεδο εθνικό ή υπερεθνικό, όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο, ιδίως μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών (IBM, Google κ.λ.π.), οι οποίες ήδη, σε συνεργασία και με την εκπαιδευτική κοινότητα, δαπανούν μεγάλα ποσά επενδύοντας στις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και έτσι καθίστανται προπομποί των επερχόμενων εξελίξεων στον τομέα αυτό και των αντίστοιχων αλληλεπιδράσεων θετικών και αρνητικών, που αναπόφευκτα θα επέλθουν στην κοινωνία και τη ζωή μας και μάλιστα πολύ πιο σύντομα απ’ ότι φανταζόμαστε.

Γιώργος Παναγιωτόπουλος

Εταίρος-Διαχειριστής

www.gpmklawfirm.eu